شیکردنەوەی زانستی: کاریگەری نێچیرڤان بارزانی لە پەیوەندی ھەولێر-بەغدا
دەربەند سۆران
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، شۆڕشێکی نەرمی لە دینامیکی پەیوەندی نێوان ھەولێر و بەغدا بەرپاکردووە. بە تیشک خستنە سەر تیۆرە سیاسییەکان و لێکۆڵینەوە زانستییەکان، دەتوانین کاریگەری قووڵی ستراتیژی بارزانی بەم شێوەیە شیبکەینەوە:
1-دیپلۆماسی نوێگەرانە
بە پشت بەستن بە تیۆری “دیپلۆماسی دووقۆڵی” ی Putnam (1988)، گەر دیقەت لە سەردانەکانی سەرۆکی ھەرێم بۆ بەغدا بدرێت، بە روونی دیارە توانیویەتی ھاوکێشەیەکی نایاب لە نێوان خواستە ناوخۆییەکان و فشارە دەرەکییەکاندا بدۆزێتەوە و سەرکەوتوو بێت.
– بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، ژمارەی دانیشتنە فەرمییەکان لەگەڵ بەرپرسانی بەغدا بە ڕێژەی 40% بەرزبووەتەوە، کە ئەمەش نیشانەی سەرکەوتنی ئەم ستراتیژەیە.
2-چارەسەری داھێنەرانەی کێشەکان
ئەگەر سەیری مۆدێلی “چارەسەری کێشەی ھاوبەش” ی Fisher & Ury (1981) بدەین، چەکی کاریگەر لە دانوستانی ئاڵۆز، دیقەت بدەینە سەردانەکانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، بە ڕوونی ئەوە دەبینین، کە لە دانوستانی ئاڵۆزدا، بەھێز و کاریگەر توانیویەتی سەرکەوتوو بێت.
– بەڵگە: لە دوو ساڵی ڕابردوودا 80% ی خاڵە ناکۆکەکان لە پرسی بودجە بودجە چارەسەر کراون.
3-دەنگدانەوەی نێودەوڵەتی:
– تیۆر: گەر دیقەت بەین لە تیۆری “ھێزی نەرم” ی Joseph Nye (2004)، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان توانیویەتی کوردستان بکاتە ناوەندێکی کاریگەری نێودەوڵەتی.
– بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، ژمارەی سەردانە دیپلۆماسییەکان بۆ ھەرێم بە ڕێژەی 30% زیادی کردووە، کە نیشانەی بەرزبوونەوەی پێگەی نێودەوڵەتی ھەرێمە.
4-بووژاندنەوەی ئابووری:
– تیۆر: مۆدێلی “گەشەی ھاوبەش” ی Romer (1986)، گەر دیقەت بدەیەن سەرۆکی ھەرێم لەم گشەی ھاوبەشی ئابوورییە لە نێوان ھەرێم و وڵاتانی ناوچەکە، لەگەڵ عێراق، پەیوەندییە ئابوورییەکانی ھەرێمی بەرەو پێش بردووە.
– بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، بازرگانی نێوان ھەرێم و ناوەندی عێراق بە ڕێژەی 20% زیادی کردووە، کە نیشانەی سەرکەوتنی ئەم ستراتیژەیە.
نێچیرڤان بارزانی، بە تێکەڵکردنی ئەم ستراتیژە زانستییانە، توانیویەتی وەرچەرخانێکی مێژوویی لە پەیوەندی نێوان ھەولێر و بەغدادا بەدیبھێنێت. ھەرچەندە ڕێگاکە ھێشتا درێژە، بەڵام داتا و ئامارەکان بە ڕوونی ئاسۆیەکی گەشتر نیشان دەدەن. ئەم ڕێبازە زانستی-پراکتیکییە بناغەیەکی پۆڵایینی بۆ پەیوەندییەکی درێژخایەن و بەرھەمدار لە نێوان ھەرێم و حکومەتی ناوەندی داڕشتووە، کە دەرگای سەردەمێکی نوێی ھاوکاری و گەشەسەندنی دەکاتەوە.