رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، ئەمڕۆ سەردانی بەغدا دەكات و پاشان دەگاتە هەولێر. ماوەیەكی زۆرە وەزارەتی دەرەوەی هەردوو وڵات لەسەر هێڵن، بۆ رێكخستنی ئەو سەردانە و میدیا جیهانییەكان و توركیاش بە سەردانێكی مێژوویی وەسفی دەكەن.
لەم سەردانەدا، ئەردۆغان چەندین رێككەوتن لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق واژوو دەكات، دیارترینیان چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆرە، كە مەبەست لێی پەكەكەیە و توركیا دەیەوێت عێراق رۆڵی گەورەی هەبێت لە دەركردنی پەكەكە لە تەواوی خاكی عێراقدا.
هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرای كرد، لەم سەردانەی ئەردۆغاندا، زیاتر لە 20 رێككەوتن واژوو دەكرێن.
ئەردۆغان چاوی بە كێ دەكەوێت؟
ئەردۆغان، یەكەم دیداری لە عێراق، لەگەڵ لەتیف رەشید، سەركۆماری عێراق دەبێت، پاشان محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق دەبینێت و كۆبوونەوە گرنگەكانی لەگەڵ سەرۆك وەزیراندا دەبێت.
شاندەكەی ئەردۆغان، هەریەك لە هاكان فیدان، وەزیری دەرەوە و یەشار گوللەر، وەزیری بەرگری و ئاڵپەڕسلان بایراكتار، وەزیری وزەی توركیا و ئیبراهیم كاڵن، سەرۆكی دەزگای میتی توركیایە.
ئەردۆغان، لە 2012، ئەوكات سەرۆك وەزیرانی توركیا بوو، سەردانی بەغدای كرد، دوای 12 ساڵ جارێكی دیكە دێتەوە بۆ بەغدا، بەڵام ئەمجارەیان بەدەست بەتاڵی ناگەڕێتەوە و میدیاكانی توركیا دەڵێن، بۆیە سەردانەكە مێژووییە، چونكە چەندین رێككەوتن واژوو دەكرێن، كە پێشتر لەمێژووی هەردوو وڵاتدا نەبووە.
ئەو بابەتانەی رێككەوتنیان لەبارەوە دەكرێ و سوودانی و ئەردۆغان بەفەرمی واژووی دەكەن ئەمانەن (رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، بەردانەوەی ئاو بۆ عێراق، تەندروستی، ژینگە، كشتوكاڵ، وزە) و زۆری دیكەیش.
رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە
عێراق و توركیا، ماوەی ساڵێك دەبێت، گفتوگۆكانیان چڕ كردووەتەوە، بۆ چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە لە خاكی عێراق، بۆیە گەیشتوونەتە رێككەوتن، كە بە هەردوو لایانەوە رووبەڕووی پەكەكە ببنەوە.
لە دووەمین كۆبوونەوەی لوتكەی ئاساییش لە بەغدا، كە لە مانگی سێی ئەمساڵدا بەسترا، عێراق بۆ یەكەمینجار پەكەكەی بە رێكخراوێكی قەدەغەكراو ناو برد، ئەمەش هەنگاوێكی گرنگ بوو بۆ توركیا.
بەڵام گوللەر، وەزیری بەرگریی توركیا، هەفتەیەك بەر لە ئێستا، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی دا، گرنگ بوو عێراق پەكەكەی وەكوو رێكخراوێكی قەدەغەكراو ناو برد، بەڵام ئەوەی گرنگە بۆ توركیا، حكوومەتی عێراق بەفەرمی پەكەكە وەكوو رێكخراوێكی تیرۆرستی بناسێنێت.
باسی لەوەش كرد، پێویستە عێراق و توركیا سەنتەرێكی هاوبەش بۆ رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە دابمەزرێنن، كە ئەم بابەتە لە كۆبوونەوەی سوودانی و ئەردۆغاندا باس دەكرێت.
ئەردۆغان، چەند رۆژێك بەر لە ئێستا باسی لە سەردانەكەی بۆ عێراق كرد و ئاماژەی دا، لە 2024دا لەگەڵ حكوومەتی عێراق هەنگاوی زۆر گەورە بۆ چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە دەهاوێن و ئەم هەنگاوەی دەبێتە تەواوكەری ئۆپەڕاسیۆنی پەنجە، كە لە 2019ەوە دەستی پێكردووە.
بەردانەوەی ئاوی فورات و دیجلە
عێراق لەم سەردانەی ئەردۆغاندا، ئەوەی بەلایەوە گرنگە بەردانەوەی ئاوە لە توركیاوە بۆ ناو رووباری فورات و دیجلە، كە ئەو بابەتە بۆ عێراق گرنگترینییانە و گرنگییەكی زۆری پێ دەدەن، ئەردۆغانیش پێشتر ئاماژەی دابوو، لەبابەتی ئاودا لەگەڵ عێراق دەگەنە رێككەوتن.
عێراق، بەردەوام رەخنەی لە توركیا گرتووە بەوەی، ئەو بەنداوانەی لەسەر رووباری دیجلە و فورات دروست كراون، بووەتە كێشەی بۆیان و وەكوو پێویست ئاو ناگاتە ناو ئەو دوو رووبارە.
بەگوێرەی رێككەوتنی هەردوو وڵات لە 1980، پێویستە توركیا لە هەر چركەیەكدا 500 مەتر سێگوشە ئاو بەربداتە ناو رووباری دیجلە و فورات، تا عێراق بتوانێت سوود لەو ئاوە وەربگرێت و بۆ بابەتی كشتوكاڵ بەكاری بهێنێت، بەڵام توركیا ئەو رێژەیە بەرناداتەوە، ئەمەش بووەتە كێشەیەكی گەورە بۆ عێراق و چاوەڕێ دەكەن، ئەردۆغان لەو سەردانەیدا، ئەو بابەتە یەكلایی بكاتەوە و ئیدی توركیا و عێراق، لە بابەتی ئاودا بگەنە رێككەوتنی كۆتایی.
بۆڕیی گواستنەوەی نەوتی كەركووك بۆ توركیا دەكرێتەوە؟
بابەتی وزە، یەكێكی دیكەیە لە تەوەرە گرنگەكانی نێوان هەردوو سەرۆك، بەگوێرەی زانیارییەكانی ئاژانسی (BBC)ی توركی، ئەردۆغان داوا لە عێراق دەكات، كە بابەتی راگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێت و توركیا لەوڕووەوە ئامادەی هەموو هاوكارییەكە.
جیا لەوەش، گواستنەوەی نەوتی كەركووك بە بۆڕیی هێڵی نێوان كەركووك- جەیهان باس دەكرێت و توركیا مەبەستییەتی، نەوتی كەركووك بە توركیادا بگاتە بازاڕی جیهان و پێشتریش وەزیری وزەی توركیا رایگەیاندبوو، لە لایەنی توركیاوە، بۆڕییەكە ئامادەیە و هیچ كێشەیەكی نییە.
لەڕووی وزەوە، توركیا و عێراق چەندین رێككەوتنی گرنگ واژوو دەكەن، كە لە بەرژەوەندیی هەردوو وڵاتدایە، بەتایبەت هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان، كە سەرەكیترین تەوەری كۆبوونەوەكەیە لەڕووی وزەوە.
لەدوای بەغدا، ئەردۆغان دەگاتە هەولێر و بڕیارە لە هەولێر، لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆك وەزیرانی كوردستان كۆ ببێتەوە و چەندین تەوەری گرنگ باس بكەن.