‎شیکردنەوەی زانستی: کاریگەری نێچیرڤان بارزانی لە پەیوەندی ھەولێر-بەغدا

شیکردنەوەی زانستی: کاریگەری نێچیرڤان بارزانی لە پەیوەندی ھەولێر-بەغدا

دەربەند سۆران

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، شۆڕشێکی نەرمی لە دینامیکی پەیوەندی نێوان ھەولێر و بەغدا بەرپاکردووە. بە تیشک خستنە سەر تیۆرە سیاسییەکان و لێکۆڵینەوە زانستییەکان، دەتوانین کاریگەری قووڵی ستراتیژی بارزانی بەم شێوەیە شیبکەینەوە:

1-دیپلۆماسی نوێگەرانە

   بە پشت بەستن بە تیۆری “دیپلۆماسی دووقۆڵی” ی Putnam (1988)، گەر دیقەت لە سەردانەکانی سەرۆکی ھەرێم بۆ بەغدا بدرێت، بە روونی دیارە توانیویەتی ھاوکێشەیەکی نایاب لە نێوان خواستە ناوخۆییەکان و فشارە دەرەکییەکاندا بدۆزێتەوە و سەرکەوتوو بێت.

   – بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، ژمارەی دانیشتنە فەرمییەکان لەگەڵ بەرپرسانی بەغدا بە ڕێژەی 40% بەرزبووەتەوە، کە ئەمەش نیشانەی سەرکەوتنی ئەم ستراتیژەیە.

2-چارەسەری داھێنەرانەی کێشەکان

   ئەگەر سەیری مۆدێلی “چارەسەری کێشەی ھاوبەش” ی Fisher & Ury (1981) بدەین، چەکی کاریگەر لە دانوستانی ئاڵۆز، دیقەت بدەینە سەردانەکانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، بە ڕوونی ئەوە دەبینین، کە لە دانوستانی ئاڵۆزدا، بەھێز و کاریگەر توانیویەتی سەرکەوتوو بێت.

   – بەڵگە: لە دوو ساڵی ڕابردوودا 80% ی خاڵە ناکۆکەکان لە پرسی بودجە بودجە چارەسەر کراون.

3-دەنگدانەوەی نێودەوڵەتی:

   – تیۆر: گەر دیقەت بەین  لە تیۆری “ھێزی نەرم” ی Joseph Nye (2004)، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان توانیویەتی کوردستان بکاتە ناوەندێکی کاریگەری نێودەوڵەتی.

   – بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، ژمارەی سەردانە دیپلۆماسییەکان بۆ ھەرێم بە ڕێژەی 30% زیادی کردووە، کە نیشانەی بەرزبوونەوەی پێگەی نێودەوڵەتی ھەرێمە.

4-بووژاندنەوەی ئابووری:

   – تیۆر: مۆدێلی “گەشەی ھاوبەش” ی Romer (1986)، گەر دیقەت بدەیەن سەرۆکی ھەرێم لەم گشەی ھاوبەشی ئابوورییە لە نێوان ھەرێم و وڵاتانی ناوچەکە، لەگەڵ عێراق، پەیوەندییە ئابوورییەکانی ھەرێمی بەرەو پێش بردووە.

   – بەڵگە: لە ساڵی ڕابردوودا، بازرگانی نێوان ھەرێم و ناوەندی عێراق بە ڕێژەی 20% زیادی کردووە، کە نیشانەی سەرکەوتنی ئەم ستراتیژەیە.

نێچیرڤان بارزانی، بە تێکەڵکردنی ئەم ستراتیژە زانستییانە، توانیویەتی وەرچەرخانێکی مێژوویی لە پەیوەندی نێوان ھەولێر و بەغدادا بەدیبھێنێت. ھەرچەندە ڕێگاکە ھێشتا درێژە، بەڵام داتا و ئامارەکان بە ڕوونی ئاسۆیەکی گەشتر نیشان دەدەن. ئەم ڕێبازە زانستی-پراکتیکییە بناغەیەکی پۆڵایینی بۆ پەیوەندییەکی درێژخایەن و بەرھەمدار لە نێوان ھەرێم و حکومەتی ناوەندی داڕشتووە، کە دەرگای سەردەمێکی نوێی ھاوکاری و گەشەسەندنی دەکاتەوە.